Het jaar 2022 moesten we afsluiten met de conclusie: een ‘verloren’ jaar, maar 2023 is erger. De wereld verloor zijn waardigheid en Nederland zijn geloofwaardigheid. Wereldwijd viert het populisme hoogtij, waarbij Nederlandse varianten, hoe gevaarlijk ze ook zijn, engeltjes lijken bij Trump, Poetin, Orban, Erdogan en die volslagen idioot in Argentinië die zwaaiend met een kettingzaag de menigte achter zich heeft weten te krijgen.
Hoewel gezegd wordt, dat de geschiedenis zich niet herhaald, heeft het eerste kwart van de 21ste eeuw toch frappante overeenkomsten met het begin van de 20ste eeuw. Stapten we het nieuwe millennium niet in met het idee dat de wereld aangeland was in een periode van vrede en welvaart? Van de beer uit het oosten en van het gele gevaar hadden we weinig meer te duchten, de muur was gevallen en de beide communistische landen omarmde het neoliberalisme. Rusland in een criminele – en China in een staatsvariant. De kapitalistische productiewijze en – wereldhandel behaalde de overwinning en de verhouding tussen oost en west leek stabiel. Waarschuwingen dat we bezig zijn onze planeet ‘te ruïneren en uit te wonen’ sneeuwen onder. De data wijzen uit dat nooit eerder in de geschiedenis zo’n groot deel van de wereldbevolking profiteert van een betrekkelijke welvaart en er nooit eerder zo weinig gewapende conflicten zijn. ‘Vrede op aarde, in de mensen en welbehagen’ en niet alleen met de Kerstdagen.
De 20ste eeuw begon in euforie. Er zou nooit meer oorlog zijn, het technisch kunnen van de mensheid maakt dat onmogelijk, de wapens – de mitrailleur! – zijn zo afschrikwekkend, dat geen zinnig mens meer aan een oorlog begint. In 1914 is dat vredesgeloof hardhandig gelogenstraft en slaagt de oorlogspropaganda van alle partijen erin jonge mensen te bewegen zich vrijwillig te melden om de eer van koning en vaderland te verdedigen. In onze eeuw duurt de illusie van vrede een paar jaar langer ‘pas’ in 2022 slaat het noodlot toe en vallen Russische troepen Oekraïne binnen en eind 2023 raakt de wereldvredesgedachte nog verder zoek met de afgrijselijke moordpartij van Hamas op Joodse burgers gevolgd door de minstens zo afgrijselijke reactie van Israël in de Gazastrook. Tragiek is dat fanaten zoals Orban, Erdogan, Poetin, Trump ook in Israël aan de macht zijn en (extreem) rechts heeft altijd maar één oplossing: geweld! Terwijl de geschiedenis leert dat geweld nooit iets oplost. De oorlogsverklaring van Netanyahu aan Hamas is dom en contraproductief. Zelfs een derderangs onderhandelaar weet dat je niet je uiterste middel inzet bij het begin van de onderhandeling. Terreur is een misdaad, die uitstijgt boven te rechtvaardigen verzet tegen onderdrukking, en daar begin je geen oorlog tegen. Als rechtstaat spoor je misdadigers op om ze te berechten. De reactie van Rutte, ‘dat Israël het recht heeft om zich te verdedigen’, slaat dan ook nergens op en is, op zijn zachts gezegd, nogal voorbarig. Het riekt naar sollicitatie retoriek. De plicht van elke overheid is haar burgers te beschermen en veiligheid te bieden en daar heeft Netanyahu en zijn kabinet van extreemrechtse signatuur volledig in gefaald. Inzet en doel van Netanyahu had moeten zijn 1. De gegijzelde moeten worden vrijgelaten en 2. De daders van de afschuwelijke aanslag op 7 oktober moeten worden gearresteerd en uitgeleverd om berecht te worden. Dat Hamas daaraan tegemoet zou komen is niet waarschijnlijk, maar Israël zou met deze eisen op internationale instemming hebben kunnen rekenen, wat de druk op Hamas, om op zijn minst de gijzelaars vrij te laten zou hebben opgevoerd. Bij onvoldoende reactie van Hamas zou stapsgewijs de druk kunnen worden opgevoerd. Netanyahu verklaart echter de oorlog aan Hamas met als doel Hamas eens en voor altijd uit te roeien. Hij zet onmiddellijk zijn uiterste middel in en maakt een fatale beginnersfout. Je moet je (onder)handelingen zo inrichten dat overduidelijk blijkt dat jij de goede bent en de ander de slechte. Door verstandiger de druk op te bouwen waren vrienden behouden en had de vijand minder de kans gekregen je te beschuldigen. Het geweld heeft geen enkele gegijzelde vrij gekregen, maar wel de dood ingejaagd. De 70 vrijgelaten gegijzelde zijn het resultaat van bemiddeling onder internationale druk. Ook is er nog geen enkele misdadiger gearresteerd, laat staan veroordeelt. Hamas heeft zijn zin, de wereld is verdeelt, wat zorgt voor oplaaiend etnisch geweld ‘all over the world’ en ten koste van steun aan Oekraïne.

Maar laten we terug gaan naar het eigen kleine vaderlandse leed. Na de toeslagencrisis, de Groningergascrisis, de woningcrisis, de stikstofcrisis, energiecrisis, milieucrisis en zo nog het een en ander aan crisissen, zadelt de VVD ons ook nog op met een kabinetscrisis. Hun argumentatie daarvoor heeft de diepgang van een surfplank. Indammen van de stroom aan vreemdelingen door het inperken van de arbeidsmigratie en de studententoevloed waar de kabinetspartners toe bereidt waren slaan ze af. Stoppen met gezinshereniging van asielzoekers met verblijfsvergunning, wetend dat een deel van het kabinet daar om humane redenen niet mee akkoord zal gaan, wordt echter halsstarrig geëist, terwijl dat in aantallen slechts een ‘peanut’ is op de totale instroom. De VVD volgt een strategie met meerder doelen. Rutte is over zijn houdbaarheidsdatum heen en moet nodig worden vervangen, van kabinet Rutte IV zijn geen oplossingen meer te verwachten in de grote probleemdossiers, dus moet er een nieuw en rechtser kabinet komen, terwijl breken op het asielvraagstuk kansrijk lijkt, om de grootste partij te blijven. Het lijkt een tijdje goed te gaan, d.w.z. in de pools blijft de VVD vooralsnog stabiel. Maar wat is zeker in een kiezersmarkt waar alles in beweging is. Een ‘one-issue’ partij met drie B’s in de naam heeft een eclatante overwinning behaald bij de Provinciale Staten verkiezingen. Pieter Omzigt loopt zich warm achter de coulissen en krijgt virtueel mooie cijfers en er is een bundeling van krachten van Groen Links en de Partij van de Arbeid. De doorwerking van deze onbekenden kan natuurlijk niemand naar waarde schatten en bij de VVD zien ze twee klassieke waarden over het hoofd: wie breekt betaald en je stemt liever op het origineel dan op een copycat. Het resultaat is bekend, de uitslag verrast vriend en vijand, juichend of verbijstert, met vreugde of in angst. Ook al is de communis opinio dat rechts nu maar moet gaan regeren zijn we gelukkig coalitieland en al heeft Wilders een imponerende overwinning geboekt, heeft hij toch niet meer dan één-kwart van de kiezers achter zich verzameld en driekwart dus niet. Hij zal dus compromissen moeten sluiten en het is maar de vraag of zijn fractie en/of achterban daar wel mee uit de voeten kan. Het is eerder vertoont, de ultieme overwinning, die het begin van de ondergang blijkt te zijn. Je kunt je toch moeilijk een stabiel rechts meerderheidskabinet voorstellen, terwijl een stabiel minderheidskabinet ook nauwelijks voorstelbaar is. Het meest waarschijnlijke is dat de formatie lang zal gaan duren en als er een resultaat uitkomt die niet lang zal beklijven. Nieuwe verkiezingen, nieuwe kansen!

Het zijn bescheiden lichtpuntjes, maar we zullen het er mee moeten doen, voor het overige is het afwachten. Maar vast staat dat de dagen weer gaan lengen, het voorjaar weer zal uitbreken en aan de oorlogen en aan het bestuurlijk onvermogen in het crisislandje aan de Noordzee hopelijk een einde zal komen. Wishfull thinking? Maar Nieuwjaar is er toch voor nieuwe hoop en om elkaar heel veel geluk, voorspoed en gezondheid te wensen! En misschien is dat wel meer nodig dan ooit.